مائده طورچی، کارشناس صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان در یادداشتی نوشت: رشتی‌دوزی جزو رشته‌های بومی، اصیل و فعال شهر رشت است و در گذشته یکی از اقلام صادراتی گیلان محسوب می‌شده است. در دوران صفویه ابریشم‌کشی و صادرات ابریشم به اروپا اوج گرفت اما در اواخر دوره قاجار با کاهش بازار صنعت ابریشم در گیلان، رشتی‌دوزی نیز از رونق افتاد و کارگاه‌های بزرگ تبدیل به کارگاه‌های خانگی شد و امروزه هنرمندان بسیاری در خانه‌های خود به تولید این هنر اصیل رشتی می‌پردازند.
رشت در زمان شاه عباس، کریم خان زند و آغا محمدخان قاجار به سبب بازرگانی ابریشم شهرت فراوانی داشته است. کاروان‌های متعدد از هند، بخارا، ترکیه و سایر کشورها به این شهر می‌آمدند و ابریشم گیلان را با خود به بنادر مختلف دریای مدیترانه و خلیج فارس حمل می‌کردند.
در اواخر دوره قاجار با کاهش بازار صنعت ابریشم در گیلان، رشتی‌دوزی نیز از رونق افتاد و کارگاه‌های بزرگ تبدیل به کارگاه‌های خانگی شد؛ بدین ترتیب هنرمندان به علت گرانی و هزینه‌های بالای ابریشم، کمتر دستاوردهای خود را به بازارهای عمومی فرستادند و خود در خدمت اشراف درآمدند و به سفارش آنان کار کردند؛ بدین ترتیب کاربرد رشتی‌دوزی در زندگی عامه مردم محدودتر شد و در نهایت به عنوان شیء لوکس به خانه‌های اعیان و اشراف راه یافت.
رشتی‌دوزی جزء رشته‌های بومی، اصیل و فعال شهر رشت است، اوج رشتی‌دوزی را باید در اوج و حضیض صنعت ابریشم در گیلان جست. برگ درخشان تاریخ ابریشم گیلان به دوره شاه عباس مربوط می‌شود.
رشتی‌دوزی در گذشته یکی از اقلام صادراتی گیلان محسوب می‌شد، هم اکنون نمونه‌های رشتی‌دوزی در موزه‌های ایران و جهان، و مجموعه‌های خصوصی دیده می‌شود که یکی از نمونه‌های با شکوه آن در موزه متروپولیتن نیویورک و با امضای استاد حسین رشتی از هنرمندان دوره قاجار و اوایل پهلوی است، همچنین نمونه ارزنده دیگری از این نوع دوخت سنتی در موزه هنرهای تزئینی اصفهان قرار دارد که امضای استاد حسین رشتی بر آن مرقوم شده است، نمونه‌هایی نیز در موزه آستان قدس رضوی و موزه هنرهای تزئینی ایران و موزه آینه و روشنایی یزد وجود دارد در این موزه‌ها چند پرده گرانسنگ از جمله پرده‌ای که به سفارش مخبرالدوله و بدست استاد حسین رشتی دوخته شده و متعلق به قرن سیزدهم ه.ق است به چشم می‌خورد.
پرده دیوارکوب و پوشش زین اسب رشتی‌دوزی دوران قاجار - قرن ۱۳ هجری(قرن ۱۹ میلادی) - موزه متروپولیتن نیویورک
پرده دیوارکوب رشتی‌دوزی مربوط به دوران قاجار - موزه آینه و روشنایی یزد
شیروانی پوش معرق رشتی‌دوزی مربوط به ۱۲۷۵ ه. ش (۱۸۹۶ م) – موزه آستان قدس رضوی
در رشتی‌دوزی از نخ‌های ابریشمی الوان استفاده می‌شود، تولید و استفاده از ابریشم در گیلان دارای سابقه و قدمت قابل توجهی است. پرورش پیله ابریشم و مراحل ابریشم‌کشی و ابریشم‌تابی در گیلان رواج داشت و ماده اولیه رشتی‌دوزی نخ‌های الوان ابریشم است که هم اکنون از کارخانه‌های ابریشم‌کشی گیلان و یا کشورهای همسایه تامین می‌شود. برای دوخت از قلاب مخصوص، از جریده برای نگه داشتن پارچه و از کتل چوبی برای نشستن هنرمند استفاده می‌شود.
در گذشته از هنر رشتی‌دوزی به عنوان پرده، روکرسی، فرش، لباس، کلاه و جانماز استفاده می‌کردند و در مجالس اعیانی حتماً به چشم می‌خورد. امروزه بیشتر به صورت انواع رومیزی، کیف‌های زنانه، دمپایی روفرشی و بر روی لباس بانوان و آقایان، زیورآلات و ... دوخته می‌شود. جالب است بدانید این هنر در گذشته فقط توسط مردان انجام می‌شد و یکی از مشاغل رایج بوده و به لحاظ استفاده از ابریشم و پارچه ماهوت مرغوب و طرح و نقش‌های متنوع و پرکار از جمله تولیدات فاخر به حساب می‌آمد.
در بازار رشت سابقاً راسته‌ای به نام راسته علاقه‌بندان (علاقه‌بند:آنکه ابریشم بافد و رشته و غیره از ابریشم سازد (لغتنامه دهخدا) وجود داشت که محل کسب و کار ابریشم بافان بوده و بخشی از آن به رشتی‌دوزان اختصاص داشته است که متأسفانه امروزه اثری از آن مشاهده نمی‌شود. امروزه این هنر بومی و اصیل توسط بانوان به صورت خانگی انجام می‌شود.
تصویر کارگاه رشتی‌دوزی رشت دردوران قاجار
از ویژگی‌های خاص هنر رشتی‌دوزی, همانگونه که از نام آن بر می‌آید اختصاص به شهر رشت داشته و آنقدر اصیل و فاخر است که نام شهر رشت بر روی آن نهاده شده است. این هنر صنایع‌دستی دارای طرح‌ها و نقوش خاص و منحصر بفردی است که آن را از سایر نمونه‌ها متمایز می‌گرداند. پیشکسوتان زیادی در این رشته در قید حیات هستند که جزو گنجینه‌های فرهنگی و هنری استان محسوب می‌شوند.
ارزشمندی این هنر فاخر می‌توان به تاییدیه‌هایی مانند ثبت میراث ناملموس ملی مهارت سنتی قلابدوزی رشت در سال ۱۳۹۰، ثبت شهر رشت به عنوان شهر ملی رشتی دوزی در سال ۱۳۹۹، کسب یک نشان مهر اصالت بین المللی از یونسکو و چاپ تمبر رشتی‌دوزی با همکاری اداره کل پست استان در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۴۰۲ اشاره کرد.
درباره چشم‌انداز آینده هنر رشتی‌دوزی می‌توان گفت ظرفیت بالای شهر رشت با توجه به موقعیت خاصی که دارد پویایی و تحرک بیش از پیش هنرمندان صنایع‌دستی را طلبیده و به نظر می‌رسد توسعه و اشتغال پایدار در این حوزه علاوه بر ایجاد زیرساخت‌ها، نیازمند خلاقیت و نوآوری توسط هنرمندان رشت بوده و شناخت هرچه بیشتر سلیقه و نیاز مشتریان و به دنبال آن بروزرسانی تولیدات، اشتغال دائمی را در بخش تولیدات رشتی‌دوزی تضمین خواهد کرد.
انتهای پیام/
نظر شما